https://Goodlifehub.inA website by Madhav Bhope

Geeta Jayanti- December 11, 2024

krishna telling gita

The Importance of Shrimad Bhagavad Gita and the Teachings of Lord Krishna: A Tribute on Gita Jayanti 2024

As we approach Gita Jayanti on 11th December 2024, it is a time to reflect on the timeless wisdom enshrined in the Shrimad Bhagavad Gita. This sacred scripture, revered as a philosophical and spiritual cornerstone of Indian culture, offers profound insights into life, duty, and the pursuit of truth. Delivered by Lord Krishna to Arjuna on the battlefield of Kurukshetra, the Gita remains a guiding light for individuals navigating the complexities of existence.


The Historical and Spiritual Significance of Gita Jayanti

Gita Jayanti marks the day when Lord Krishna imparted the teachings of the Bhagavad Gita to Arjuna. This moment, occurring thousands of years ago, is celebrated annually on the 11th day of the waxing moon (Shukla Ekadashi) in the Hindu month of Margashirsha. The scripture’s context—a battlefield—is emblematic of the internal and external conflicts we face in life.

The Bhagavad Gita is not merely a religious text; it is a philosophical dialogue that transcends time, culture, and belief systems. It encompasses principles of dharma (duty), karma (action), jnana (knowledge), and bhakti (devotion), providing practical solutions to life’s dilemmas.


The Timeless Teachings of Lord Krishna

1. The Nature of Dharma

One of the central themes of the Gita is dharma, which refers to righteous duty. When Arjuna hesitates to fight against his own relatives and teachers, Lord Krishna reminds him of his duty as a warrior. Krishna’s teaching underscores the importance of fulfilling one’s responsibilities without attachment to the outcomes.

  • Lesson for Today: In our modern lives, where personal and professional roles often conflict, Krishna’s emphasis on duty helps us prioritize actions aligned with ethical and moral values.

2. The Concept of Karma Yoga

Krishna introduces the concept of Karma Yoga, the path of selfless action. He advises Arjuna to act without being attached to the fruits of his efforts:
“Karmanye vadhikaraste ma phaleshu kadachana.”
(“You have the right to perform your duties, but not to the fruits thereof.”)

  • Lesson for Today: This teaching is especially relevant in the current age of materialism and ambition. It encourages us to focus on the process rather than the reward, fostering a sense of purpose and reducing anxiety about outcomes.

3. Control Over the Mind

Krishna emphasizes the importance of a stable and focused mind:
“One who has control over the mind is tranquil in heat and cold, in pleasure and pain, and in honor and dishonor.”
This teaching reflects the need for equanimity and mental discipline in the face of challenges.

  • Lesson for Today: In a world where mental health issues are on the rise, Krishna’s counsel serves as a reminder of the power of mindfulness and meditation in achieving inner peace.

4. The Importance of Knowledge (Jnana Yoga)

Lord Krishna extols the virtues of self-knowledge and spiritual wisdom. He explains that understanding one’s true nature and connection to the divine is the ultimate goal of human life.

  • Lesson for Today: With the distractions of modern technology and the rush of daily life, Krishna’s message urges us to seek deeper truths and reflect on our spiritual purpose.

5. Devotion as the Path to Liberation (Bhakti Yoga)

Krishna assures Arjuna that unwavering devotion to the divine leads to liberation:
“Those who worship Me with faith and love, I am always with them.”
This assurance highlights the transformative power of bhakti or devotion.gita preaching

  • Lesson for Today: The teaching inspires faith and love in the divine, reminding us that surrender and devotion can provide solace during difficult times.

Relevance of the Bhagavad Gita in Modern Life

The Bhagavad Gita is not limited to a specific religion or tradition; its teachings are universal and resonate with the challenges of modern society. Whether dealing with workplace stress, personal relationships, or existential questions, the Gita offers wisdom that is as relevant today as it was in ancient times.

1. Decision-Making and Leadership

The dialogue between Krishna and Arjuna serves as a model for effective leadership and decision-making. Krishna’s role as a mentor demonstrates the importance of guidance, ethical decision-making, and staying true to one’s principles.

  • Modern Application: Leaders in business and politics can draw inspiration from Krishna’s teachings to act decisively while maintaining moral integrity.

2. Mental Resilience and Emotional Balance

The Gita’s emphasis on detachment and equanimity provides tools to cultivate mental resilience. It encourages individuals to remain calm amid success and failure, fostering emotional stability.

  • Modern Application: This teaching is invaluable for overcoming the pressures of competitive environments and maintaining mental health.

3. Environmental and Social Responsibility

The Gita underscores the interconnectedness of all life and advocates living in harmony with nature. Krishna’s teachings inspire a sense of responsibility toward the environment and society.

  • Modern Application: In an era of climate change and social inequality, the Gita’s message encourages sustainable and ethical living.

Celebrating Gita Jayanti 2024

On Gita Jayanti 2024, devotees around the world will commemorate the day with prayers, recitations, and discourses on the Bhagavad Gita. Temples and spiritual organizations organize events to spread the message of the Gita, emphasizing its relevance in contemporary life.

  • How You Can Celebrate:
    1. Reading the Gita: Dedicate time to reading and reflecting on a chapter of the Bhagavad Gita.
    2. Meditation and Yoga: Practice mindfulness and yoga to connect with Krishna’s teachings.
    3. Community Engagement: Participate in discussions or events that promote the Gita’s values.
    4. Charity and Service: Embrace the principle of selfless service by helping those in need.

Conclusion: The Eternal Relevance of the Bhagavad Gita

The Shrimad Bhagavad Gita is much more than a scripture; it is a manual for living a purposeful and fulfilling life. As we celebrate Gita Jayanti 2024, let us take inspiration from Lord Krishna’s teachings to face our challenges with courage, perform our duties with sincerity, and seek higher truths with devotion.

The Bhagavad Gita teaches us that life’s battles are inevitable, but with the guidance of timeless wisdom, we can navigate them with grace and clarity. This Gita Jayanti, let us pledge to imbibe these teachings in our daily lives and spread the light of wisdom, love, and harmony to the world.

 

Madhav Bhope

The importance of Margashirsha- मासानां मार्गशीर्षोहं

margashirsha

The Significance of Margashirsha in Hindu Culture

बृहत्साम तथा साम्नां गायत्री छन्दसामहम्।

मासानां मार्गशीर्षोऽहमृतूनां कुसुमाकरः।।10.35।।

।मैं मासों में मार्गशीर्ष हूँ अंग्रेजी महीनों के अनुसार दिसम्बर और जनवरी के भाग मार्गशीर्ष हैं। भारत में इस मास को पवित्र माना गया है। जलवायु की दृष्टि से भी यह सुखप्रद होता है? क्योंकि इस मास में न वर्षा की आर्द्रता या सांद्रता होती है और न ग्रीष्म ऋतु की उष्णता।मैं ऋतुओं में बसन्त हूँ प्रकृति को सुस्मित करने वाली बसन्त ऋतु मैं हूँ। समस्त सृष्टि की दृश्यावलियों को अपने सतरंगी सन्देश और सुरभित संगीत से हर्ष विभोर करने वाला ऋतुराज पर्वत पुष्पों के परिधान पहनते हैं। भूमि हरितवसना होती है। सरोवर एवं जलाशय उत्फुल्ल कमलों की हंसी से खिलखिला उठते हैं। मैदानों में हरीतिमा के गलीचे बिछ जाते हैं। सभी हृदय किसी उत्सव की उमंग से परिपूर्ण हो जाते हैं। सृष्टि के हर्षातिरेक को राजतिलक करने के लिए चन्द्रिका स्वयं को और अधिक सावधानी से सँवारती है।मुझे न केवल भव्य और दिव्य में ही देखना है और न केवल सुन्दर और आकर्षक में? वरन् हीनतम से हीन में भी मुझे पहचानना है मैं हूँ? जो हूँ सुनो

The month of Margashirsha, often regarded as the most sacred month in the Hindu calendar, holds immense importance both spiritually and practically. Its prominence is explicitly mentioned in the Bhagavad Gita, where Bhagvan Shrikrishna proclaims, “Masanaam Margashirshoham” (Among all months, I am Margashirsha), emphasizing its unparalleled divine essence. This article delves into why this month is revered, its spiritual significance, health benefits aligned with the Indian climate, and the ancient scriptures’ recommendations for an ideal lifestyle during this time.


Margashirsha: The Month of Divinity

Margashirsha corresponds to November–December in the Gregorian calendar. It is considered the ninth month of the lunar Hindu calendar and marks the transition from autumn to winter. This transitional period is a time of renewal, reflection, and devotion.

The declaration in the Bhagavad Gita elevates Margashirsha to a divine status. Bhagvan Shrikrishna’s words highlight its unique sanctity, symbolizing purity, abundance, and the ideal time for spiritual awakening. Hindu traditions associate this month with the manifestation of Lord Vishnu’s qualities, such as compassion, wisdom, and righteousness.


Spiritual Significance of Margashirsha

  1. Devotion and Worship:
    Margashirsha is regarded as the ideal month for spiritual activities such as meditation, chanting, and worship. It is said that prayers and rituals performed during this time yield manifold blessings.

    • Satyanarayan Puja, dedicated to Lord Vishnu, is frequently conducted during this month.
    • Chanting the sacred mantra “Om Namo Bhagavate Vasudevaya” is believed to bring inner peace and connect one with divine consciousness.
  2. Gita Jayanti:
    One of the most significant events of Margashirsha is Gita Jayanti, the day when Bhagavad Gita was revealed by Bhagvan Shrikrishna to Arjuna on the battlefield of Kurukshetra. This day is celebrated with readings of the Gita, discussions, and reflections on its teachings.

  3. Simplicity and Charity:
    Hindu scriptures like the Padma Purana and Skanda Purana emphasize simplicity and acts of charity in Margashirsha. Offering food, clothes, and other essentials to the needy is highly meritorious. The concept of “daan” (charity) during this month is a way to cleanse the soul and cultivate selflessness.

  4. Kartik Ekadashi and Margashirsha Purnima:
    The month is also adorned with significant tithis like Kartik Ekadashi and Margashirsha Purnima, where devotees fast and engage in spiritual practices to attain liberation (moksha).


Health Benefits During Margashirsha

From a health perspective, Margashirsha marks the onset of winter in India, bringing cooler temperatures and a conducive environment for physical and mental rejuvenation. Ancient Ayurvedic texts underscore specific practices to maintain health during this month:

  1. Strengthening Immunity:
    The transition from autumn to winter often challenges the body’s immunity. A diet rich in seasonal produce, such as fresh vegetables, citrus fruits, nuts, and warming spices like turmeric, ginger, and cinnamon, is recommended.

  2. Detoxification:
    Margashirsha is an excellent time for detoxifying the body. Traditional Ayurvedic practices like Panchakarma or simple home remedies such as herbal teas can help cleanse the system.

  3. Sun Salutations and Yoga:
    The crisp morning air during Margashirsha is ideal for outdoor yoga and Surya Namaskar (sun salutations). These practices align the body with the rhythm of nature, enhancing vitality.

  4. Balance and Rest:
    The cooler weather encourages restful sleep and reduces physical fatigue. Embracing nature’s rhythm by waking up early and meditating during Brahma Muhurta (approximately 4:00 AM) is highly beneficial.


Margashirsha and Spiritual Growth

The spiritual essence of Margashirsha lies in its alignment with the cosmic rhythm. The tranquility of the season inspires self-introspection and fosters a deeper connection with the divine.

  1. Meditation and Japa:
    Meditation during this month is particularly effective due to the stillness of the environment. Practicing Japa (repetitive chanting of mantras) enhances focus and invokes divine blessings.

  2. Pilgrimages and Holy Baths:
    Ancient scriptures like the Mahabharata and Garuda Purana recommend pilgrimages to holy sites and ritualistic baths in sacred rivers during Margashirsha. The waters of rivers like the Ganga are believed to hold heightened purifying properties during this month.

  3. Vrat (Fasting):
    Observing fasts on auspicious days like Ekadashi and Purnima is spiritually uplifting. Fasting helps cleanse the body and mind, paving the way for higher spiritual experiences.


Rituals and Practices in Margashirsha

  1. Worship of Tulsi:
    The Tulsi plant holds special significance during this month. Devotees light lamps and offer prayers to Tulsi, seeking her blessings for prosperity and well-being.

  2. Kirtans and Bhajans:
    Singing hymns and participating in kirtans (devotional music sessions) uplift the spirit and create an atmosphere of divine energy.

  3. Simplicity in Living:
    Margashirsha encourages simplicity and moderation. Emphasizing contentment, it advises detachment from materialistic desires and focusing on spiritual fulfillment.

  4. Observing Silence:
    The practice of Mauna Vrata (observing silence) is recommended to cultivate inner peace and enhance spiritual awareness.


Margashirsha in Ancient Hindu Scriptures

  1. Bhagavata Purana:
    The Bhagavata Purana mentions that Margashirsha is the month when spiritual practices yield higher benefits compared to other months.

  2. Skanda Purana:
    This scripture highlights the importance of worshipping Lord Vishnu during Margashirsha, as it is the most auspicious period for seeking His grace.

  3. Padma Purana:
    The Padma Purana encourages acts of kindness and charity, reinforcing the principle of selfless service.


Modern Relevance of Margashirsha

In today’s fast-paced world, the principles associated with Margashirsha offer a much-needed reprieve. Its emphasis on simplicity, introspection, and spiritual growth serves as a reminder to pause and reconnect with one’s inner self. Practicing gratitude, mindfulness, and acts of kindness during this month can significantly improve mental well-being and foster a sense of community.


Conclusion

Margashirsha, the divine month honored by Bhagvan Shrikrishna in the Bhagavad Gita, is a period of immense spiritual, physical, and emotional significance. From its health benefits aligned with the changing climate to its spiritual practices fostering inner peace and divine connection, this month encapsulates the essence of Hindu culture. Embracing the principles of Margashirsha—devotion, simplicity, and mindfulness—not only nurtures the soul but also enriches the quality of life.

Let us honor this sacred month with heartfelt devotion, meaningful actions, and a commitment to spiritual growth, realizing the divine within and around us.

भक्तांच्या कथा-5-भक्त गोकर्ण Devotee 5- Bhakta Gokarna

gokarna

Please use the google translator at the right top corner of the post to read the post in your language

भक्त- गोकर्ण

भक्त गोकर्ण

Bhakta Gokarna

पूर्वीच्या काळी दक्षिण भारतात तुंगभद्रा नदीच्या काठी एक सुंदर नगरी होती. तिथे आत्मदेव या  नांवाचा एक सदाचारी, विद्वान आणि धनवान ब्राह्मण राहत होता. त्याला धुंधुली या नांवाची पत्नी होती, जी खूप भांडकुदळ होती. त्या दोघांना मूलबाळ नसल्याने ते दुःखी होते. मूल होण्यासाठी बरेच उपाय करूनही त्यांना मूल होत नव्हते. एके दिवशी आत्मदेव त्याच चिंतेत घराच्या बाहेर पडला, आणि वनात जाऊन एका तळ्याच्या काठी बसला. तिथे त्याला एका संन्याशाचे दर्शन झाले. त्याने त्या संन्याशाला आपले दुःख सांगितले. संन्याशाला त्याची दया आली. त्याने ध्यान लावून त्याचे प्रारब्ध जाणून घेतले, आणि त्याच्या नशिबात सात जन्मपर्यंत संततीचा योग नाही असे सांगितले. त्यामुळे त्याने संततीची इच्छा सोडून भगवंतात चित्त लावावे असे सांगितले. पण आत्मदेव म्हणाला, “महाराज, मला आपला उपदेश नकोय, मला संतती मिळवून द्या, अन्यथा मी इथेच देहत्याग करतो.” ब्राह्मणाचा हट्ट पाहून तो संन्याशी म्हणाला, “ असा हट्ट करणे योग्य नाही. विधात्याच्या इच्छेविरुद्ध तुला पुत्र प्राप्ति झाली तरी त्याचे सुख तुला मिळणार नाही. परंतु तरीही जर तुझा हट्टच असेल, तर तू हे फळ घेऊन जा, हे घरी जाऊन आपल्या बायकोला खाऊ घाल, तुला पुत्र होईल. पण लक्षात ठेव, तुझ्या पत्नीने पुत्र उत्पन्न होईपर्यंत व्रतस्थ, पवित्रतेने राहायला पाहिजे. सत्य बोलायला पाहिजे, दान केले पाहिजे, आणि फक्त एक वेळ जेवून राहायला पाहिजे. अशाने तुम्हाला होणारी संतती चांगली होईल.” असे सांगून संन्याशाने त्याला एक फळ दिले.

फळ घेऊन ब्राह्मण घरी आला आणि आपल्या पत्नीला ते फळ दिले. त्याची पत्नी धुंधुलीने विचार केला, की हे फळ खाल्ल्यावर मला इतक्या कडक नियमाने राहावे लागेल, आणि पुन्हा मूल झाल्यावर सुद्धा त्याला सांभाळण्याचे कष्ट करावे लागतील. त्यापेक्षा नकोच ते, वांझ राहणेच ठीक.” असा विचार करून तिने ते फळ आपल्या गाईला खायला घातले, आणि फळ आपण खाल्ल्याचे पतीला खोटेच सांगितले. इकडे त्याच  वेळी, तिची लहान बहीण गर्भवती झाली होती. तिने तिच्याकडून कबूल करून घेतले, की तिला होणारे अपत्य ती धुंधुलीला देईल. योग्य वेळी तिच्या बहिणीला एक पुत्र झाला, जो तिने धुंधुलीला आणून दिला. सगळीकडे हे प्रसिद्ध करून दिले की धुंधुलीला मुलगा झाला. त्याचे नांव त्यांनी धुंधुकारी ठेवले.

तीन महिन्यांच्या नंतर त्या गाईची प्रसूती झाली, आणि तिने एका बालकाला जन्म दिला. त्याचे सर्व अवयव मनुष्याचे होते, फक्त कान गाईसारखे होते. त्यामुळे त्याचे नांव गोकर्ण ठेवले.

gokarna-4

गोकर्ण अत्यंत सुंदर, तेजस्वी आणि बुद्धिमान होता. तो लवकरच अत्यंत विद्वान आणि ज्ञानी झाला. इकडे धुंधुकारी मात्र दुश्चरित्र, आचारहीन क्रोधी, चोर, निर्दयी आणि वेश्यागामी निघाला. तो माता पित्याला अत्यंत दुःख देत असे आणि त्यांचे धन घेऊन वेश्येला नेऊन देत असे. आत्मदेव त्याच्या वर्तनाने दुःखी होऊन रडू लागला, त्यावेळी गोकर्णाने त्याला समजावले, आणि ज्ञानाचा उपदेश दिला. पुत्राच्या उपदेशाने आत्मदेव प्रभावित होऊन, घराच्या बाहेर पडला, आणि वनात जाऊन, श्रीहरीच्या भक्तिमध्ये त्याने देह त्याग केला.

पित्याच्या मृत्यूनंतर, धुंधुकारीने त्याचे सगळे धन नष्ट केले, आपल्या आईला खूप त्रास देऊ लागला, ज्यामुळे त्रस्त होऊन तिने विहिरीत जीव दिला. हे सर्व झाल्यावर गोकर्णसुद्धा घरातून तीर्थ यात्रेसाठी बाहेर पडला.

इकडे धुंधुकारी पाच वेश्यांना घेऊन त्याच घरात राहू लागला. एके दिवशी त्या वेश्यांनी त्याला निर्दयपणे मारून टाकले, आणि त्याचे शरीर खड्ड्यात पुरून टाकले. धुंधुकारी आपल्या दुष्ट कर्मांमुळे प्रेतयोनीला प्राप्त झाला. गोकर्णाने जेंव्हा त्याच्या मृत्यूचा समाचार ऐकला, तेंव्हा गयेला जाऊन त्याचे श्राद्ध केले, आणि ज्या ज्या  तीर्थात गेला, तिथे पण त्याचे श्राद्ध केले.

गोकर्ण तीर्थयात्रा करून वापस आला, आणि घरी येऊन रात्री  जेंव्हा झोपला, तेंव्हा, धुंधुकारी प्रेत योनीतच येऊन त्याला वेगवेगळ्या प्रकारे त्रास देऊ लागला. गोकर्णाने त्याला विचारले की तू कोण आहेस, तेंव्हा धुंधुकारी जोरात रडू लागला, पण त्याला बोलता येईना. तेंव्हा गोकर्णाने त्याच्यावर मंत्रजल शिंपडले, तेंव्हा तो बोलू लागला, आणि त्याने दीनपणे आपला सगळा वृत्तान्त सांगितला आणि या भीषण यातनां मधून सुटण्याचा उपाय विचारला. त्यावर गोकर्ण म्हणला, “ तू सध्या जा. मी विचार करून यावर काही उपाय शोधतो.”

दुसऱ्या दिवशी गोकर्णाने अनेक विद्वान ब्राह्मणांशी याबाबत चर्चा केली. तेंव्हा सगळ्यांचे असे मत पडले, की या बाबतीत भगवान सूर्य नारायणांनाच विचारावे. गोकर्णाने त्याच वेळी आपल्या तपोबलाने आणि मंत्र बलाने भगवान सूर्य नारायणांची प्रार्थना केली, आणि त्यांना याबाबत उपाय विचारला. सूर्यनारायणाने संगितले, की याची मुक्ति फक्त भागवत पाठाने होऊ शकते. तू सात दिवसात श्रीमद्भागवत पाठ कर.

गोकर्ण भागवत पाठ करणार हे समजल्यावर आजूबाजूच्या गांवांमधील खूप लोक एकत्र झाले. गोकर्णाने जेंव्हा व्यास आसनावर विराजमान होऊन भागवतकथा  सुरू केली, तेंव्हा धुंधुकारी त्या सभामंडपात आला आणि बसण्यासाठी इकडे तिकडे जागा शोधू लागला. त्याने पाहिले की तिथे सात गाठींचा एक उंच असा बांबू (वेळू) आहे. तो धुंधुकारी वायूरूप असल्याने, त्या बांबूच्या एका छिद्रात जाऊन बसला. 

gokarna-3

संध्याकाळ झाल्यावर, पहिल्या दिवशीची कथा समाप्त झाल्यावर लोकांनी पाहिले की त्या बांबूची एक गाठ कडकड आवाज करीत तुटली. दुसऱ्या दिवशी दुसरी गाठ आणि तिसऱ्या दिवशी तिसरी गाठ तुटली. याप्रकारे सात दिवसांत त्या बांबूच्या सातही गाठी तुटून गेल्या आणि कथा समाप्त होता होता, धुंधुकारी प्रेतयोनीला त्यागून दिव्यरूपाला प्राप्त झाला. लोकांनी पाहिले- त्याच्या गळ्यात तुळशीची माला, मस्तकावर मुकुट, श्याम वर्ण, आणि पीतांबर नेसलेला आहे. तो गोकर्णासमोर येऊन उभा राहिला आणि म्हणाला, “बंधू गोकर्ण, तू माझ्यावर दया केलीस आणि मला या प्रेतयोनीतून सोडविलेस. मी आता हे दिव्य रूप घेऊन भगवद्धामाला जातो आहे.” इतक्यात त्याला भगवान विष्णूचे पार्षद घ्यायला आले, आणि तो दिव्य विमानात बसून तिथून गेला.

श्रावण महिन्यात गोकर्णाने पुन्हा श्रीमद्भागवतकथा केली. कथा समाप्तीच्या दिवशी स्वतः भगवान विष्णू आपल्या पार्षदां सोबत तिथे प्रकट झाले, त्यांनी गोकर्णाला हृदयाशी लावून, आपले चतुर्भुज रूप प्रदान केले. पाहता पाहता, मंडपात उपस्थित असलेले श्रोतेगणही विष्णूरूप होऊन गेले, आणि सर्वजण योगीदुर्लभ विष्णू लोकाला गेले. अशा प्रकारे महान भक्त गोकर्णाने आपल्याबरोबर त्या पूर्ण गावाचा उद्धार केला.

shri vishnu

संकलन- माधव भोपे 

ईश्वर प्राप्तीसाठीचे जे मार्ग आहेत- ज्ञानयोग, कर्मयोग, राजयोग आणि भक्तियोग, यापैकी सर्वात सुलभ आणि सर्वांना सहज उपलब्ध असणारा मार्ग म्हणून भक्तिमार्ग प्रसिद्ध आहे. भक्तिमध्येही नवविधा म्हणजे नऊ प्रकारची भक्ति सांगितलेली आहे- श्रवणं कीर्तनं विष्णोः स्मरणं पादसेवनम्, अर्चनं वन्दनं दास्यं सख्यमात्मनिवेदनम्.  

यात सगळयात पहिला भक्तीचा प्रकार म्हणजे श्रवण हा सांगितला आहे. त्यात आपल्या आराध्य दैवताच्या कथा ऐकणे याबरोबरच आजवर होऊन गेलेल्या भक्तांच्या कथा ऐकणे यांचाही समावेश आहे. आपल्या भारतवर्षात आजवर असंख्य भक्त होऊन गेले आहेत. निरनिराळ्या प्रदेशात, निरनिराळ्या काळात, निरनिराळ्या भाषिक भागात, होऊन गेलेल्या भक्तांच्या कथा ऐकणे किंवा वाचणे हा सुद्धा एक सत्संगाचा अतिशय परिणामकारक प्रकार आहे. 

गीताप्रेस गोरखपूर यांच्याकडून अशा भक्तांच्या कथा निरनिराळ्या अंकांत किंवा एखाद्या विशेष अंकात प्रसिद्ध होत असतात.  ‘भक्तांच्या कथा’ या मालिकेत आपण अशाच भक्तांच्या चरित्राची ओळख करून घेणार आहोत. भक्तांच्या चरित्र वाचनाने चित्त शुद्ध होण्यास नक्की मदत होते. ज्यांना अध्यात्मात रस आहे अशा वाचकांना ही मालिका नक्कीच उपयुक्त ठरेल अशी आशा आहे.

भक्तांच्या कथा-4 -महान भक्त- यमराज – Devotee- 4 Yamraj

Please use the google translator at the right top corner of the post to read the post in your language

Devotee- 4 Yamraj

ईश्वर प्राप्तीसाठीचे जे मार्ग आहेत- ज्ञानयोग, कर्मयोग, राजयोग आणि भक्तियोग, यापैकी सर्वात सुलभ आणि सर्वांना सहज उपलब्ध असणारा मार्ग म्हणून भक्तिमार्ग प्रसिद्ध आहे. भक्तिमध्येही नवविधा म्हणजे नऊ प्रकारची भक्ति सांगितलेली आहे- श्रवणं कीर्तनं विष्णोः स्मरणं पादसेवनम्, अर्चनं वन्दनं दास्यं सख्यमात्मनिवेदनम्.  

यात सगळयात पहिला भक्तीचा प्रकार म्हणजे श्रवण हा सांगितला आहे. त्यात आपल्या आराध्य दैवताच्या कथा ऐकणे याबरोबरच आजवर होऊन गेलेल्या भक्तांच्या कथा ऐकणे यांचाही समावेश आहे. आपल्या भारतवर्षात आजवर असंख्य भक्त होऊन गेले आहेत. निरनिराळ्या प्रदेशात, निरनिराळ्या काळात, निरनिराळ्या भाषिक भागात, होऊन गेलेल्या भक्तांच्या कथा ऐकणे किंवा वाचणे हा सुद्धा एक सत्संगाचा अतिशय परिणामकारक प्रकार आहे. 

गीताप्रेस गोरखपूर यांच्याकडून अशा भक्तांच्या कथा निरनिराळ्या अंकांत किंवा एखाद्या विशेष अंकात प्रसिद्ध होत असतात. ‘भक्तांच्या कथा’ या मालिकेत आपण अशाच भक्तांच्या चरित्राची ओळख करून घेणार आहोत. भक्तांच्या चरित्र वाचनाने चित्त शुद्ध होण्यास नक्की मदत होते. ज्यांना अध्यात्मात रस आहे अशा वाचकांना ही मालिका नक्कीच उपयुक्त ठरेल अशी आशा आहे.

महान भक्त- यमराज

 

Devotee-4 Yamraj

या आधीच्या लेखात आपण पाहिले की प्रमुख 12 भागवताचार्यांमध्ये यमराज हे स्वतः आहेत. त्यांना यमधर्मराज म्हटले जाते. म्हणजे जे धर्माचे पालन करतात. यमराज हे नित्य देव असून ते सूर्यपुत्र आहेत असे मानले जाते. ते देवशिल्पी विश्वकर्मा यांची पुत्री संज्ञा हिच्यापासून उत्पन्न झाल्याचे मानले जाते. त्यांचे शरीर श्याम रंगाचे आहे आणि हातात यमदण्ड घेतलेला असतो. त्यांचे वाहन रेडा आहे. भगवान ब्रह्माच्या आदेशानुसार त्यांनी प्राण्यांच्या कर्मानुसार फळाचा निर्णय करण्यासारखे कठोर कार्य त्यांनी अंगिकारले आहे.

यमराज हे परम भक्त आहेत. श्रीमद् भागवतात आले आहे की, यमराज आपल्या दूतांना सांगतात-

“ज्यांची वाणी भगवंताच्या मंगलमय गुणांना आणि पवित्र नामाला वर्णन करत नाही, ज्यांचे चित्त भगवंतांच्या चरणकमळाचे चिंतन करत नाही, अशा, भगवान विष्णूच्या पावन कर्मांपासून पृथक राहणाऱ्या दुष्ट लोकांनाच तुम्ही इथे म्हणजे यमपुरीत आणीत जा. जे लोक भगवंताच्या कथा संकीर्तनामध्ये मग्न राहतात त्यांच्याजवळ तुम्ही जाऊ नका. कारण की मी दुसऱ्या प्राण्यांना तर दण्ड देऊ शकतो, पण भगवंताच्या भक्तांना दण्ड देण्याची शक्ति माझ्यात नाही.”

कठोपनिषदा मध्ये यम आणि नचिकेता यांचा संवाद आला आहे. नचिकेता हा वाजश्रव ऋषी किंवा  उद्दालक यांचा मुलगा होता. त्याच्या वडिलांनी एक यज्ञात, ज्याच्यात आपली सर्व संपत्ति दान करायची असते, अशा यज्ञात, त्यांच्याजवळील म्हाताऱ्या आणि भाकड गायी दान करतांना पाहिले. त्याला फार वाईट वाटले. त्याने आपल्या वडिलांना विचारले, “पिताजी, तुम्ही मला कोणाला दान करणार?” दोन तीन वेळेला हाच प्रश्न ऐकून त्याच्या वडिलांनी त्याला रागाने सांगितले, की जा, तुला यमाला दान दिले आहे. नचिकेता आपल्या वडिलांची आज्ञा शिरसावंद्य मानून यमलोकाला जायला निघाला. तिथे यमराज उपस्थित नसल्याने त्याला तीन दिवस त्यांची वाट पाहत थांबावे लागले. यमराज परत आल्यावर, आपल्यामुळे या ब्राह्मणकुमाराला वाट पहावी लागली याचे त्यांना दुःख झाले, आणि त्यांनी त्याचे आदरातिथ्य करून, झालेली विलंबाबद्दल त्याला 3 वर मागून घेण्यास सांगितले.

yam nachiketa

तेंव्हा, नचिकेताने, पहिल्या वराने आपल्या वडिलांसाठी शांतीची मागणी केली, दुसऱ्या वराने, यज्ञाविषयी माहिती विचारली, आणि तिसऱ्या वराने त्याने आत्म्याच्या स्वरूपाबद्दल विचारले. यमराजाने पहिले दोन वर तर दिले, पण तिसऱ्या वराबद्दल यमराजाने आधी नचिकेत्याचे मन वळविण्याचा प्रयत्न केला आणि त्याला इतर अनेक भौतिक सुखांचे वर देण्याची लालूच दाखविली. अशा प्रकारे यमराज त्याची परिक्षा पाहत होता. पण नचिकेता कुठल्याच प्रलोभनाला भुलला नाही, आणि आत्मज्ञान मिळण्यासाठी आग्रही राहिला. कारण नचिकेत्याला माहित होते की आत्मज्ञान देण्यासाठी यमराजासारखा दुसरा गुरू मिळणे नाही. तेंव्हा मग यमराजाने त्याला जे आत्मज्ञान दिले, ते कठोपनिषदा मध्ये वर्णन केले आहे.  

श्रीहरि!

संकलक- माधव भोपे

आजकाल लहान मुलांना मोबाईल आणि टीव्हीच्या अतिरेकी वापरापासून आणि त्यामुळे होणाऱ्या दुष्परिणामां पासून कसे वाचवावे हा सगळ्याच पालकांसमोर असणारा यक्षप्रश्न आहे. संस्कारक्षम अशा वयात अशा मुलांना रंजक आणि त्याचबरोबर शुभसंस्कार करणाऱ्या गोष्टी सांगणे हा त्यावरचा एक खात्रीशीर उपाय आहे. पण आजकाल आईवडिलांनाच अशा गोष्टी माहिती असत नाहीत, त्यादृष्टीनेही ही भक्तांच्या कथांची मालिका सर्वांना उपयोगी पडेल अशी खात्री आहे. त्यामुळे या मालिकेतील गोष्टी वाचून, आपल्या मुलांना रंगवून सांगितल्या तर आपण एक मोठेच काम केल्यासारखे होईल आणि त्याबरोबर आपलीही उजळणी होईल. म्हणून सर्व आईवडिलांनीही या कथा वाचाव्यात तसेच इतरत्र प्रेषित कराव्यात असे वाटते.

Devotee- 3 Bhagwan Brahma-भक्तांच्या कथा-3 -भगवान ब्रह्मा

brahma-2

Please use the google translator at the right top corner of the post to read the post in your language

Devotee- 3 Bhagwan Brahma

ईश्वर प्राप्तीसाठीचे जे मार्ग आहेत- ज्ञानयोग, कर्मयोग, राजयोग आणि भक्तियोग, यापैकी सर्वात सुलभ आणि सर्वांना सहज उपलब्ध असणारा मार्ग म्हणून भक्तिमार्ग प्रसिद्ध आहे. भक्तिमध्येही नवविधा म्हणजे नऊ प्रकारची भक्ति सांगितलेली आहे- श्रवणं कीर्तनं विष्णोः स्मरणं पादसेवनम्, अर्चनं वन्दनं दास्यं सख्यमात्मनिवेदनम्.  

यात सगळयात पहिला भक्तीचा प्रकार म्हणजे श्रवण हा सांगितला आहे. त्यात आपल्या आराध्य दैवताच्या कथा ऐकणे याबरोबरच आजवर होऊन गेलेल्या भक्तांच्या कथा ऐकणे यांचाही समावेश आहे. आपल्या भारतवर्षात आजवर असंख्य भक्त होऊन गेले आहेत. निरनिराळ्या प्रदेशात, निरनिराळ्या काळात, निरनिराळ्या भाषिक भागात, होऊन गेलेल्या भक्तांच्या कथा ऐकणे किंवा वाचणे हा सुद्धा एक सत्संगाचा अतिशय परिणामकारक प्रकार आहे. 

गीताप्रेस गोरखपूर यांच्याकडून अशा भक्तांच्या कथा निरनिराळ्या अंकांत किंवा एखाद्या विशेष अंकात प्रसिद्ध होत असतात. आजपासून सुरू होणाऱ्या ‘भक्तांच्या कथा’ या मालिकेत आपण अशाच भक्तांच्या चरित्राची ओळख करून घेणार आहोत. भक्तांच्या चरित्र वाचनाने चित्त शुद्ध होण्यास नक्की मदत होते. ज्यांना अध्यात्मात रस आहे अशा वाचकांना ही मालिका नक्कीच उपयुक्त ठरेल अशी आशा आहे.

भगवान ब्रह्मा

 

Devotee-3 Bhagwan Brahma

याआधी आपण श्री गणेश यांची मातृ पितृ भक्ति पाहिली तसेच भगवान शिवांची विष्णुभक्ति पाहिली. यानंतर त्रिदेवांमधील, सृष्टिनिर्मितीचे कार्य करणारे ब्रह्मदेव यांची भक्ति जाणून घेणार आहोत.

श्रीमद् भागवतात, श्री यमराजाने आपल्या दूतांना प्रमुख भागवताचार्यांचे वर्णन करतांना सांगितले, की

  1. भगवान ब्रह्मा, 2. भगवान शंकर, 3. देवर्षि नारद,
  2. सनकादि कुमार, 5. महर्षि कपिल, 6. महाराज मनु,
  3. भक्तराज प्रह्लाद, 8. महाराज जनक, 9. श्रीभीष्मजी,
  4. दैत्यराज बलि, 11. महामुनी शुकदेव आणि मी स्वतः, म्हणजे 12. यमराज,

असे  बारा आचार्य आहेत जे की रहस्यमय दुर्बोध विशुद्ध भागवत धर्माला जाणतात. त्या बारा आचार्यां मध्ये भगवान ब्रह्मा हे प्रथम आचार्य आहेत.

स्वयंभूर्नारदः शम्भूः कुमारः कपिलो मनुः|
प्रह्लादो जनको भीष्मो बलिर्वैयासकिर्वयम||
द्वादशैते विजानीमो धर्मं भागवतं भटाः|
गुह्यं विशुद्धं दुर्बोधं यं ज्ञात्वामृतमश्नुते|| (श्रीमदभागवत श्लोक 6.3.20-21)

 

सृष्टीच्या आरंभी शेषशायी भगवान विष्णूंच्या नाभीतून एक ज्योतिर्मय कमल प्रकट झाले आणि त्या कमळाच्या कर्णिकेवर भगवान ब्रह्मा प्रकट झाले.

ब्रह्मदेवाने हे पाहण्यासाठी, की हे कमल कुठून येते आहे, त्या कमळाच्या नाळेमध्ये, म्हणजे पोकळ दांडीमध्ये प्रवेश केला आणि हजार वर्षपर्यन्त शोधत राहिले. पण त्यांना काहीच पत्ता लागला नाही, तेंव्हा ते निराश होऊन कमळाच्या मुखावर परत आले. त्यावेळी त्यांना ‘तप’ हा शब्द दोनवेळा ऐकायला आला. त्यानुसार ब्रह्मदेव दीर्घ कालपर्यंत तप करीत राहिले. तपाद्वारे त्यांचे अंतःकरण पूर्ण निश्चल झाल्यानंतर त्यांना आपल्या अंतःकरणातच शेषशायी भगवान श्री विष्णूचे दर्शन झाले. ब्रह्मदेवाद्वारे  स्तुति केली गेल्यानंतर, भगवंताने त्यांना चार श्लोकांमध्ये भागवताचा उपदेश केला. तेच मूळ चतुः श्लोकी भागवत होय.brahmadev in lotus

अहमेवासमेवाग्रे नान्यद्यत्सदसत्परम्।
पश्चादहं यदेतच्च योऽवशिष्येत सोऽस्म्यहम् ॥१ ॥

श्रीभगवान म्हणतात – सृष्टीपूर्वी फक्त मीच होतो. माझ्या पलीकडे काही नव्हते, खरे-खोटे किंवा त्यापलीकडे. सृष्टी नसतानाही (संहाराच्या वेळी) मी तिथेच राहतो. ही सृष्टीची सर्व रूपे मीच आहे आणि या सृष्टी, परिस्थिती आणि संहारातून जे काही उरले आहे, तेही मीच आहे.

ऋतेऽ र्थं यत् प्रतीयेत न प्रतीयेत चात्मनि।
तद्विद्यादात्मनो मायां यथाऽऽभासो यथा तमः ॥ २ ॥

माझ्या मूळ तत्वाव्यतिरिक्त जे सत्य दिसते (दिसते) पण आत्म्यात दिसत नाही (दिसत नाही), त्या अज्ञानाला आत्म्याचा भ्रम समजा जो प्रतिबिंब किंवा अंधारासारखा मिथ्या आहे ॥२॥

यथा महान्ति भूतानि भूतेषूच्चावचेष्वनु।
प्रविष्टान्यप्रविष्टानि तथा तेषु न तेष्वहम् ॥ ३ ॥

ज्याप्रमाणे पाच महान तत्वे (पृथ्वी, पाणी, अग्नी, वायू आणि आकाश) जगाच्या सर्व लहान-मोठ्या वस्तूंमध्ये अंतर्भूत असूनही त्यांचा अंतर्भाव नाही, त्याचप्रमाणे मी सर्व गोष्टींमध्ये उपस्थित असूनही, मी सर्वांपासून वेगळा आहे ॥3॥

एतावदेव जिज्ञास्यं तत्त्व जिज्ञासुनाऽऽत्मनः।
अन्वयव्यतिरेकाभ्यां यत् स्यात् सर्वत्र सर्वदा ॥ ४ ॥

ज्याला आत्म्याचे सार जाणून घ्यायचे आहे, त्याच्यासाठी एवढेच जाणून घेणे योग्य आहे की अन्वय (सृष्टी) किंवा व्यतिरेक (विनाश) या क्रमाने सर्वत्र आणि सदैव (स्थान आणि काळाच्या पलीकडे) राहणारा घटक तोच आत्मा आहे. – सार.

याप्रकारे ब्रह्मदेवाने साक्षात भगवंतांकडून सृष्टीच्या सुरुवातीला तत्त्वज्ञान प्राप्त केले.. नंतर ब्रह्मदेवाने देवर्षि नारदांनी विचारल्यावरून त्यांना या भागवत तत्त्वाचा उपदेश केला आणि भगवतकृपेने हृदयात स्फुरलेल्या भगवंतांच्या लीलांपैकी मुख्य चोवीस अवतारांची चरित्रे सूत्ररूपाने सांगितली.  देवर्षि नारदांनी ते तत्वज्ञान आणि भगवतचरित्र महर्षि व्यासांना ऐकविले आणि व्यासांनी त्याला श्रीमद् भागवताच्या स्वरूपात अठरा सहस्र श्लोकांच्या स्वरूपात शुकदेव यांना ऐकविले. या क्रमाने श्रीमद् भागवताचा सर्व लोकांत विस्तार झाला.

जेंव्हा जेंव्हा पृथ्वी असुरांच्या अधर्माचरणाने पीडित होते, तेंव्हा तेंव्हा ती देवतांसह भगवान विष्णूंकडे जाऊन आपले गाऱ्हाणे मांडते. त्यावेळी ब्रह्मदेव त्या परम परमेश्वराची प्रार्थना करून जसा त्यांचा आदेश होईल त्याप्रमाणे देवतांना आदेश देतात. अशा प्रकारे भगवंताचे बहुतेक अवतार हे ब्रह्मदेवाच्या प्रार्थनेमुळे होतात आणि त्या त्या अवतारांच्या वेळी ब्रह्मदेव भगवंताच्या लीलांचे दर्शन करण्यासाठी उपस्थित होतात.

जेंव्हा भगवान वामन अवताराने दैत्यराज बळीच्या यज्ञात तीन पावले भूमीच्या दानाचा संकल्प करून घेतला, आणि संबंध पृथ्वी एका पायाने व्यापून आपल्या विराट स्वरूपाला प्रकट करीत दुसरा पाय स्वर्गाकडे नेला, तेंव्हा भगवंताचा तो चरण ब्रह्मलोकापर्यन्त पोंचला. त्यावेळी ब्रह्मदेवाने मोठ्या श्रद्धेने तो चरण धुतला, आणि त्याची पूजा केली. भगवान वामनाच्या त्या चरणाच्या अंगठ्याच्या नखामुळे ब्रह्मांडाचे बाह्य आवरण थोडेसे फाटले आणि त्या छिद्रातून ब्रह्मांडातून बाहेर ब्रह्मवारि भगवंताच्या श्रीचरणावर आले. ब्रह्माने भगवंताचे ते चरणोदक, म्हणजेच ‘ब्रह्मद्रव’ आपल्या कमंडलूमध्ये भरले, आणि सदैव ते चरणोदक आपल्या जवळ ठेवू लागले. महाराज भगीरथ यांनी तप केल्यावर त्याच कमंडलूमधील थोडेसे द्रव ब्रह्माने सोडले, ते तीन रूपांमध्ये झाले. ती तीन रूपें म्हणजे, स्वर्गातील मंदाकिनी, पाताळातील भोगावती, आणि पृथ्वीवर गंगा यांच्या रूपाने भगवंताचे तेच चरणोदक साक्षात ब्रह्मद्रव प्रवाहित होत आहे. म्हणूनच गंगा ही विष्णू चरणांपासून निघाली आहे अशी आपली श्रद्धा आहे. vaman and bali

ब्रह्माजी ने स्वतः आपल्या स्थितीचे वर्णन करीत म्हटले आहे, की माझी वाणी कधी असत्याकडे प्रवृत्त होत नाही, माझे मन कधी असत्याकडे जात नाही, माझी इंद्रियें कधी असन्मार्गाकडे झुकत नाहीत, कारण मी हृदयामध्ये अत्यंत उत्कंठेने श्रीहरि चे नाम धारण करतो.

अशा प्रकारे भागवत धर्माच्या प्रथम आचार्य ब्रह्माजी ने सर्वांना हा उपदेश केला आहे की वाणीने कधी असत्य भाषण होऊ नये, मन कुमार्गाला जाऊ नये, इंद्रियें विषयाकडे प्रवृत्त होऊ नयेत, यासाठी एकमात्र उपाय म्हणजे भगवंताचे नाम हृदयात धारण करणे हा आहे.

अशा प्रकारे, भक्तांच्या मालिकेत आपण श्री गणेश, भगवान शिव यांच्यानंतर ब्रह्मदेवांचे स्मरण केले. यानंतरच्या लेखात आपण परम भक्त श्री यमराज यांच्याविषयी जाणून घेणार आहोत. त्यानंतर, सनकादि कुमार, देवर्षि नारद, ब्रह्मर्षि वशिष्ठ, महर्षि अत्रि, महर्षि भृगु यांच्याबद्दल जाणून घेणार आहोत.

श्रीहरि!

संकलक- माधव भोपे

आजकाल लहान मुलांना मोबाईल आणि टीव्हीच्या अतिरेकी वापरापासून आणि त्यामुळे होणाऱ्या दुष्परिणामां पासून कसे वाचवावे हा सगळ्याच पालकांसमोर असणारा यक्षप्रश्न आहे. संस्कारक्षम अशा वयात अशा मुलांना रंजक आणि त्याचबरोबर शुभसंस्कार करणाऱ्या गोष्टी सांगणे हा त्यावरचा एक खात्रीशीर उपाय आहे. पण आजकाल आईवडिलांनाच अशा गोष्टी माहिती असत नाहीत, त्यादृष्टीनेही ही भक्तांच्या कथांची मालिका सर्वांना उपयोगी पडेल अशी खात्री आहे. त्यामुळे या मालिकेतील गोष्टी वाचून, आपल्या मुलांना रंगवून सांगितल्या तर आपण एक मोठेच काम केल्यासारखे होईल आणि त्याबरोबर आपलीही उजळणी होईल. म्हणून सर्व आईवडिलांनीही या कथा वाचाव्यात तसेच इतरत्र प्रेषित कराव्यात असे वाटते.

Devotee-2 Shri Mahadev-भक्तांच्या कथा-2 -भगवान शिव

bhagan shiv

Please use the google translator at the right top corner of the post to read the post in your language

Devotee-2 Shri Mahadev

ईश्वर प्राप्तीसाठीचे जे मार्ग आहेत- ज्ञानयोग, कर्मयोग, राजयोग आणि भक्तियोग, यापैकी सर्वात सुलभ आणि सर्वांना सहज उपलब्ध असणारा मार्ग म्हणून भक्तिमार्ग प्रसिद्ध आहे. भक्तिमध्येही नवविधा म्हणजे नऊ प्रकारची भक्ति सांगितलेली आहे- श्रवणं कीर्तनं विष्णोः स्मरणं पादसेवनम्, अर्चनं वन्दनं दास्यं सख्यमात्मनिवेदनम्.  

यात सगळयात पहिला भक्तीचा प्रकार म्हणजे श्रवण हा सांगितला आहे. त्यात आपल्या आराध्य दैवताच्या कथा ऐकणे याबरोबरच आजवर होऊन गेलेल्या भक्तांच्या कथा ऐकणे यांचाही समावेश आहे. आपल्या भारतवर्षात आजवर असंख्य भक्त होऊन गेले आहेत. निरनिराळ्या प्रदेशात, निरनिराळ्या काळात, निरनिराळ्या भाषिक भागात, होऊन गेलेल्या भक्तांच्या कथा ऐकणे किंवा वाचणे हा सुद्धा एक सत्संगाचा अतिशय परिणामकारक प्रकार आहे. 

गीताप्रेस गोरखपूर यांच्याकडून अशा भक्तांच्या कथा निरनिराळ्या अंकांत किंवा एखाद्या विशेष अंकात प्रसिद्ध होत असतात. आजपासून सुरू होणाऱ्या ‘भक्तांच्या कथा’ या मालिकेत आपण अशाच भक्तांच्या चरित्राची ओळख करून घेणार आहोत. भक्तांच्या चरित्र वाचनाने चित्त शुद्ध होण्यास नक्की मदत होते. ज्यांना अध्यात्मात रस आहे अशा वाचकांना ही मालिका नक्कीच उपयुक्त ठरेल अशी आशा आहे.

आजकाल लहान मुलांना मोबाईल आणि टीव्हीच्या अतिरेकी वापरापासून आणि त्यामुळे होणाऱ्या दुष्परिणामां पासून कसे वाचवावे हा सगळ्याच पालकांसमोर असणारा यक्षप्रश्न आहे. संस्कारक्षम अशा वयात अशा मुलांना रंजक आणि त्याचबरोबर शुभसंस्कार करणाऱ्या गोष्टी सांगणे हा त्यावरचा एक खात्रीशीर उपाय आहे. पण आजकाल आईवडिलांनाच अशा गोष्टी माहिती असत नाहीत, त्यादृष्टीनेही ही भक्तांच्या कथांची मालिका सर्वांना उपयोगी पडेल अशी खात्री आहे. त्यामुळे या मालिकेतील गोष्टी वाचून, आपल्या मुलांना रंगवून सांगितल्या तर आपण एक मोठेच काम केल्यासारखे होईल आणि त्याबरोबर आपलीही उजळणी होईल. म्हणून सर्व आईवडिलांनीही या कथा वाचाव्यात तसेच इतरत्र प्रेषित कराव्यात असे वाटते.

भगवान शिव

 

Devotee-2 Shri Mahadev

याआधी आपण श्री गणेश यांची मातृ पितृ भक्ति पाहिली. भक्तांच्या मालिकेत आपण भगवान शिव यांची कथा जाणून घेऊयात. पुन्हा तोच प्रश्न आपल्या मनात उपस्थित होऊ शकतो, की भगवान शिव हे तर साक्षात देवाधिदेव- महादेव आहेत. मग त्यांचे नांव भक्तांच्या यादीत कसे? जगद्गुरु आद्य श्रीशंकराचार्य यांनी देव पंचायतनची जी कल्पना रुजवली, त्यातील पाच देव म्हणजे- श्री विष्णू, भगवान शंकर, श्रीदेवी आदिशक्ति, श्री गणेश आणि सूर्य भगवान. मग या पंचयातनपैकी असलेले भगवान शंकर हे कोणाचे भक्त?

भगवान शंकर आणि भगवान नारायण हे सदा अभिन्न आहेत. परंतु भक्तांच्या आवडीप्रमाणे एकच सच्चिदानानंदघन परमात्मा दोन स्वरूपांमध्ये स्थित आहे. आणि दोघेही एकमेकांची भक्ति करतात, असे वर्णन ठिकठिकाणी आले आहे.

भगवान नारायण (विष्णू), आणि त्यांचे अवतार- श्री रामचंद्र आणि श्रीकृष्ण हे परम शैव आहेत.   भगवान विष्णूंनी श्री शंकराच्या पूजेमध्ये सहस्र कमलदल अर्पण करण्याचा संकल्प केला, आणि जेंव्हा त्यात एक कमल कमी पडू लागले, त्यावेळी आपले कमलरूप नेत्र काढून त्या ठिकाणी अर्पण केले. तोच श्री विष्णूंचा शिवाप्रति असलेला भक्तिभाव किंवा भक्तीचा उद्रेक हा सुदर्शन चक्र बनून श्री विष्णूंना  प्राप्त झाला जो की श्री विष्णू विश्वाच्या कल्याणार्थ आणि भक्तांच्या संरक्षणार्थ नेहमी वापरतात. याचे फार बहारदार वर्णन श्री पुष्पदंत गंधर्वाने रचलेल्या शिव महिम्न स्तोत्रात आलेले आहे.vishnu lotus to shiva

हरिस्ते साहस्रं कमल बलिमाधाय पदयोः।
यदेकोने तस्मिन् निजमुदहरन्नेत्रकमलम्।।
गतो भक्त्युद्रेकः परिणतिमसौ चक्रवपुषः।
त्रयाणां रक्षायै त्रिपुरहर जागर्ति जगताम्।।
शिव महिम्न स्तोत्र १९।।

तर श्रीरामाने, रावणाशी युद्ध करण्याच्या आधी, दक्षिणेमध्ये श्री    रामेश्वर लिंगाची स्थापना केली. श्री कृष्णाने शंकराची आराधना करून कार्तिक स्वामीला, महाराणी जंबूवती चा मुलगा सांबच्या रूपात प्राप्त केले.rameshwaram-1

त्याचप्रमाणे भगवान शिव हे परम वैष्णव आहेत. ते निरंतर राम नामाचा जप करतात. आणि त्यांच्या मुक्तिधाम काशीपुरी मध्ये देहत्याग करणाऱ्या प्रत्येक प्राणिमात्राच्या कानात ‘राम’ या तारक मंत्राचा उपदेश करून त्याला मुक्ति प्रदान करतात.

पुराणात अशी एक कथा येते की श्री विष्णूंचे शत कोटी मंत्र आहेत, किंवा श्री राम चरित्र हे शत कोटी श्लोकांचे आहे- एकदा देव दानव आणि राक्षस यांच्यामध्ये हे वाटून घेण्याविषयी वाद झाला, आणि ते सगळे भगवान शिवांकडे गेले. तेंव्हा शिवाने, त्या शंभर कोटी श्लोकांचे सारखे वाटे करून तिघांना दिले.  प्रत्येकाच्या वाट्याला 33 कोटी, 33 लाख, 33 हजार, 333 श्लोक आले. एक श्लोक उरला. हा एक श्लोक अनुष्टुप छन्दात होता, ज्याच्यात 32 अक्षरें असतात. भगवान शिवाने तिघांना 10-10 अक्षरें वाटून दिली. उरली दोन अक्षरें- ती दोन अक्षरें होती- ‘रा’ आणि ‘म’. शिवांनी सांगितले- ही दोन अक्षरें मात्र मी कोणालाही देणार नाही- त्यांना मी माझ्या कंठात ठेवीन- कारण ते माझे आराध्य दैवत आहे.

एकदा देव आणि असुर मिळून समुद्र मंथन करीत होते. त्यावेळी सगळयात पहिल्यांदा समुद्रातून अतिशय जहाल असे हलाहल विष वर आले. ते विष सर्व लोकांमध्ये पसरू लागले. तेंव्हा देव आणि दानव भगवान शंकरांना शरण गेले आणि विश्वाचे रक्षण करण्याविषयी प्रार्थना केली. त्यावेळी भगवान शंकरांनी श्री रामाचे नांव घेऊन ते हलाहल विष हातावर घेऊन, प्राशन केले. परंतु ते तोंडात असतांना त्यांना लक्षात आले की हे विष जर पोटात गेले, तर आपल्या पोटात असणाऱ्या विश्वाला, सर्व सृष्टीला हे मारक ठरेल. तेंवह त्यांनी ते विष आपल्या कंठात धारण केले. तेंव्हापासून त्यांचे नीलकंठ हे नांव प्रसिद्ध झाले.halahal vish

श्री विष्णूसहस्र नामाच्या शेवटी जी फलश्रुति आहे, त्यात आले आहे की, पार्वतीने शंकरांना विचारले, की या सहस्र नामांना जर थोडक्यात घ्यायचे असेल तर काय करायला पाहिजे?

पार्वत्युवाच —
केनोपायेन लघुना विष्णोर्नामसहस्रकम् ।
पठ्यते पण्डितैर्नित्यं श्रोतुमिच्छाम्यहं प्रभो ॥ २६॥

त्यावर शंकरांनी पार्वतीला सांगितले-

ईश्वरउवाच—
श्रीराम राम रामेति रमे रामे मनोरमे ।
सहस्रनाम तत्तुल्यं राम नाम वरानने ॥ २७॥
श्रीरामनाम वरानन ॐ नम इति ।

हे पार्वती, श्रीराम हे एक नाम हे सहस्र नामांच्या बरोबर आहे. त्यामुळे एक राम नाम घेतले तर ते विष्णूंच्या सहस्र नामांच्या बरोबर आहे.

भगवान श्रीकृष्ण जेंव्हा गोकुळात अवतार घेते झाले, त्यावेळी त्यांचे मोहक बालरूप पाहण्यासाठी सर्व देव लालायित झाले. भगवान शिव हे तर त्यांचे परम भक्त होते. श्रीकृष्णाचे बालरूप पाहण्यासाठी ते जोग्याच्या वेशात गोकुळामध्ये दाखल झाले, आणि यशोदेच्या दारावर जाऊन भिक्षा मागू लागले. यशोदा जेंव्हा त्यांना भिक्षा द्यायला दारावर आली, तेंव्हा त्यांनी धन किंवा धान्यरूपी भिक्षा नको असून, तुझ्या पोटी आलेल्या दिव्य बालकाचे दर्शन हीच भिक्षा दे असे यशोदेला विनवून, त्यांनी श्रीकृष्णाच्या बालरुपाचे दर्शन घेतले होते अशी कथा आहे.bhagvan shiv visits gokul

अशा प्रकारे, भगवान शिव हे भगवान विष्णू आणि त्यांचे अवतार- श्री राम आणि श्रीकृष्ण यांचे परम भक्त आहेत.

भक्तांच्या मालिकेत श्री गणेशापासून सुरुवात करून, आज आपण भगवान शंकरांची भक्ति पाहिली. यानंतर आपण ‘ब्रह्मदेव’ यांची कथा पाहणार आहोत.

त्यानंतरच्या लेखांत आपण अनुक्रमे खालील भक्तांची चरित्रे पाहणार आहोत.

  • देवर्षि नारद
  • महर्षि व्यासदेव
  • शुकदेव
  • भक्त ध्रुव
  • भीष्म
  • भक्त प्रल्हाद
  • हनुमान
  • शंकराचार्य
  • संत ज्ञानेश्वर
  • संत एकनाथ
  • संत सूरदास
  • गोस्वामी तुलसीदासजी
  • महान भक्त मीराबाई
  • संत नामदेव
  • संत तुकाराम
  • दक्षिणेतील अनेक संत

संतांची, भक्तांची ही यादी खूप मोठी आहे. संतांची आणि भक्तांची चरित्रें वाचून अनयासेच सत्संग होतो.

तेंव्हा, या मालिकेत यातील जास्तीत जास्त भक्तांची चरित्रे देण्याचा प्रयत्न राहील.

श्रीहरि!

संकलन-माधव भोपे